Konkurs zadaniowy pt. Śladami Lilavati

„Līlāva­tī* — to imię cór­ki sław­ne­go mate­ma­ty­ka hin­du­skie­go z XII stu­le­cia, Bhāskary (…)
Līlāva­tī — to zna­czy uro­cza, cza­ru­ją­ca!
Taką (…) była owa dziew­czy­na hin­du­ska, obda­rzo­na nie­po­spo­li­tym talen­tem matematycznym;”
inż. Szcze­pan Jeleński

W kolej­nych odcin­kach kon­kur­su będą poja­wiać się łami­głów­ki, zada­nia aneg­do­tycz­ne i zagadki.

Zwy­cięz­cy poszcze­gól­nych odcin­ków kon­kur­su jako nagro­dę będą otrzy­my­wać książ­ki popu­lar­no­nau­ko­we lub zbio­ry roz­ry­wek matematycznych.
Wszy­scy uczest­ni­cy kon­kur­su, któ­rzy przy­ślą popraw­ne roz­wią­za­nia dane­go zada­nia, zdo­by­wać będą kolej­ne punk­ty do rankingu.

Pro­si­my o zapo­zna­nie się z Regu­la­mi­nem Kon­kur­su.

***

Nazwa nasze­go kon­kur­su jest nawią­za­niem do tytu­łów ksią­żek inż. Szcze­pa­na Jeleń­skie­go: Līlāva­tī oraz Śla­da­mi Pita­go­ra­sa.
Autor w pod­ty­tu­łach tych ksią­żek użył okre­śle­nia roz­ryw­ki mate­ma­tycz­ne.
Pierw­sza z ksią­żek, wyda­na po raz pierw­szy w 1925 r., była hoł­dem odda­nym mate­ma­ty­ce hin­du­skiej i jej twór­com – to w Indiach naro­dził się sys­tem dzie­sięt­ny zapi­su liczb, tak nam dzi­siaj bli­ski, co było moż­li­we dzię­ki odkry­ciu zera (0), któ­re inż. Jeleń­ski uwa­żał za naj­więk­sze osią­gnię­cie ludzkości.
Recen­zję książ­ki i inne infor­ma­cje moż­na zna­leźć w naszym ser­wi­sie.

***

Tytuł Līlāva­tī nosi­ło też dzie­ło mate­ma­ty­ka hin­du­skie­go Bhāska­ry, któ­re było pod­ręcz­ni­kiem do mate­ma­ty­ki – tak byśmy je dzi­siaj określili.

Nie­któ­re pro­ble­my mate­ma­tycz­ne posta­wio­ne w książ­ce mają for­mę wier­szy i są adre­so­wa­ne do dziew­czyn­ki o imie­niu Līlāvātī:

O Lila­va­ti! Jesteś mądrym dziec­kiem – potra­fisz doda­wać i odejmować.
Powiedz mi, co pozo­sta­nie, gdy sumę liczb 2, 5, 32, 193, 18, 10 i 100 odej­mie­my od 10 000.

Współ­cze­śnie histo­ry­cy – ze wzglę­du na brak wia­ry­god­nych źró­deł na ten temat – poda­ją w wąt­pli­wość to, czy tytu­ło­wa Līlāvātī była cór­ką słyn­ne­go mate­ma­ty­ka. Redak­to­rzy pięk­nej książ­ki Lila­va­ti­’s Dau­gh­ters: The Women Scien­ti­sts of India, wyda­nej w 2008 r., snu­ją przy­pusz­cze­nia, że być może Bhāska­ra jako poeta i peda­gog zde­cy­do­wał się adre­sa­tem zadań mate­ma­tycz­nych uczy­nić dziew­czyn­kę po pro­stu jako zabieg lite­rac­ki. Ina­czej, gdy­by przy­jąć, że Līlāva­tī była jego uczen­ni­cą, to by ozna­cza­ło, że ponad 800 lat temu rów­nież nie­któ­re dziew­czyn­ki mogły się kształ­cić w mate­ma­ty­ce w tam­tej czę­ści świata.
Źró­dło: https://www.nature.com/articles/4611198c

^*Zna­ki dia­kry­tycz­ne (tzw. daszek) w wyra­zie Līlāva­tī były uży­wa­ne w pierw­szych wyda­niach książ­ki inż. Jeleńskiego.
San­skryt, język lite­rac­ki Indii, posia­da cha­rak­te­ry­stycz­ną fone­ty­kę – samo­gło­ski wystę­pu­ją w wer­sji krót­kiej (np. a) i dłu­giej, prze­cią­głej (np. ā). Imię, któ­re w zapi­sie gło­sek z uży­ciem alfa­be­tu łaciń­skie­go zapi­su­je­my jako Līlāva­tī powsta­ło przez doda­nie do rze­czow­ni­ka लीला, czy­li līlā (uro­da, wdzięk – jako cecha) przy­rost­ka वती, czy­li -vatī (uży­wa­ne­go na okre­śle­nie kobie­ty o danej cesze). War­to dodać, że लीलावती (līlāva­tī) prze­kła­da się cza­sa­mi dosłow­nie: »o oczach sarny«.