Janka i odwrócony alfabet

9‑letnia Jan­ka, trzy­ma­jąc obu­rącz swój pamięt­nik, sta­nę­ła na pro­gu drzwi biblioteki.
Domow­ni­cy okre­śla­li tak pokój, gdzie sta­ły rega­ły z książkami.

― Tato!

Męż­czy­zna ode­rwał wzrok od książ­ki. Spoj­rzał w kie­run­ku córki.

― Mam nowy wpis w moim pamięt­ni­ku ― powie­dzia­ła dziewczynka.

― Mogę zoba­czyć? ― zapy­tał z zain­te­re­so­wa­niem tata. ― W czym kło­pot? ― dodał, gdy dostrzegł lek­ko zmarsz­czo­ne czo­ło córki.
― Jed­no zda­nie jest zapi­sa­ne szyfrem.
Jan­ka usia­dła obok taty i otwo­rzy­ła pamięt­nik na odpo­wied­niej stronie.

― Liczysz na to, że pomo­gę ci zła­mać ten szyfr?

Lena poki­wa­ła gło­wą twierdząco.

― Kie­dyś szy­fry to był mój konik. Tak się wte­dy mówi­ło o czy­imś hobby.

Męż­czy­zna zamy­ślił się. Wyda­wał się być przez moment jak­by nieobecny.

― Pew­nie już sama łama­łaś gło­wę nad tym szy­frem. Pro­szę o raport! ― Na pozór poważ­nym tonem zwró­cił się do cór­ki, gdy już się ock­nął z zadumy.

Jan­ka lubi­ła poczu­cie humo­ru swo­je­go taty. Dziew­czyn­ka uśmiech­nę­ła się, a następ­nie wska­za­ła pal­cem na ostat­ni zaszy­fro­wa­ny wyraz.

― Lena zaszy­fro­wa­ła swój podpis.

― N‑T-L‑Ż to zaszy­fro­wa­ne lite­ry L‑E- N‑A ― prze­li­te­ro­wał gło­śno. ― Kim jest Lena?

― To star­sza sio­stra Beat­ki z mojej kla­sy. Ma już 16 lat i jest harcerką.

― Sam byłem w mło­do­ści har­ce­rzem i to wte­dy wła­śnie zaczą­łem przy­go­dę z szy­fra­mi ― stwier­dził mężczyzna.

― Też chcia­ła­bym zostać har­cer­ką! Mama mówi, że jestem jesz­cze za mała…

― Wsta­wię się za tobą. Obie­cu­ję! ― powie­dział męż­czy­zna i przy­tu­lił cór­kę. ― Wra­caj­my do szy­fru z pamięt­ni­ka. Na czym skończyliśmy?

― Na tym, że Lena zaszy­fro­wa­ła swój podpis.

― Nie chcia­ła, by oso­by postron­ne wie­dzia­ły, że to ona się wpi­sa­ła ― stwier­dził męż­czy­zna. Gdy spoj­rzał na cór­kę, dostrzegł tajem­ni­czy błysk w jej oczach. ― Sądzisz, że mógł być jesz­cze inny powód?

― Może to jakaś wska­zów­ka co do szy­fru… ― odpo­wie­dzia­ła Janka.

― Masz rację. Być może to tyl­ne drzwi do szy­fru… ― stwier­dził tata.

― Jak otwo­rzyć te drzwi? ― zapy­ta­ła dziew­czyn­ka, któ­ra bez­błęd­nie pod­chwy­ci­ła żar­gon taty.

― Zacznie­my od tego, że zapi­sze­my wszyst­kie lite­ry alfa­be­tu, w jed­nym rzę­dzie ― męż­czy­zna wziął do ręki ołó­wek. ― Możesz mi dyk­to­wać? ― popro­sił. ― Musi­my się wza­jem­nie pil­no­wać, by żad­nej lite­ry nie pominąć.

Mniej wię­cej minu­tę póź­niej na kart­ce był zapi­sa­ny alfabet.

AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPRSŚTUWYZŹŻ

― Co dalej? ― zapy­ta­ła Janka.

― Poni­żej liter alfa­be­tu zapi­sze­my odpo­wia­da­ją­ce im lite­ry szyfru.

Jan­ka chwy­ci­ła ołó­wek i zapi­sa­ła czte­ry lite­ry w dru­gim rzędzie.

AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPRSŚTUWYZŹŻ

Ż T N L 

Przez chwi­lę obo­je milczeli.

― Przyj­rzyj się parom liter, któ­re już mamy. Dwie są szczególne.

Dziew­czyn­ka uważ­nie wpa­try­wa­ła się w pary liter.

― Lena zastą­pi­ła lite­rę „L” lite­rą „N” i na odwrót! ― zawołała.

― Zuch dziew­czy­na! ― taką pochwa­łę usły­sza­ła Jan­ka od taty.

― To może być ta wska­zów­ka, jaką zosta­wi­ła ci Lena w pamiętniku.

― Cho­dzi o to, że w szy­frze zamiast lite­ry „E” jest „T” i na odwrót?

― Sądzę, że to bar­dzo praw­do­po­dob­ne ― potwier­dził tata. ― Sprawdź­my, czy potra­fi­my jakiś wyraz odczy­tać przy tym założeniu.

Chwi­la ciszy wypeł­ni­ła bibliotekę.

― E‑T-L ― krzyk­nę­li pra­wie jednocześnie.

― Czy­li T‑E-N ― doda­ła Janka.

Dziew­czyn­ka dopi­sa­ła dwie lite­ry do alfa­be­tu szyfrowego.

AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPRSŚTUWYZŹŻ

Ż T N L E A

Zapa­dła krót­ka chwi­la ciszy. Już ostat­nia w cza­sie wspól­nej zabawy.

Jan­ka wpa­try­wa­ła się na prze­mian w alfa­bet i w sło­wa zapi­sa­ne szyfrem.

― Przed E‑T-L jest B‑Ż. Wie­my już, że „Ż” jest tu zamiast „A” ― zasta­na­wia­ła się gło­śno Janka.

― Nie ma wie­lu dwu­li­te­ro­wych słów z dru­gą lite­rą „A”. Któ­re tutaj pasuje?

Dziew­czyn­ka nie była pew­na, czy sły­szy wła­sne myśli, czy to sło­wa taty.

― Wiem! To pew­nie będzie Z‑A! ― zawo­ła­ła Janka.

― Też tak mi się wyda­je! ― przy­pusz­cze­nia cór­ki potwier­dził tata.

― To zna­czy, że „B” zastę­pu­je w szy­frze „Z” i na odwrót ― doda­ła Janka.

W tym momen­cie alfa­bet szy­fro­wy był już uzu­peł­nio­ny w jed­nej czwartej.

AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPRSŚTUWYZŹŻ

Ż Z T N L E B A

― Co teraz? Jak uzu­peł­nić nasze abe­ca­dło szy­fro­we? ― zapy­tał tata.

― Tato! Teraz to jest już proste.

Jan­ka spraw­nie uzu­peł­ni­ła lite­ry odwró­co­ne­go alfabetu.

― Zła­ma­li­śmy ten szyfr!

Męż­czy­zna cie­szył się, że cór­ka naj­wy­raź­niej zaczy­na podzie­lać jed­ną z jego mło­dzień­czych pasji.

― Cie­ka­we, czy Lena pro­wa­dzi gro­ma­dę zuchów. Mama na pew­no zgo­dzi­ła­by się, byś do nich dołączyła.

― Było­by super ― Jan­ka aż pod­sko­czy­ła z radości.

P. Pe.

Wyzwa­nia dla młod­szych

1. Roz­szy­fruj zda­nie z pamięt­ni­ka Janki.

2. Przy­go­tuj krót­ki list zapi­sa­ny odwró­co­nym alfa­be­tem i prze­każ komuś z rodzi­ny lub znajomych.
Przy oka­zji naucz się na pamięć alfa­be­tu szy­fro­we­go. To tyl­ko 16 par liter 🙂

3a. Obej­rzyj krót­ki film o Maria­nie Rejew­skim, któ­ry zła­mał szyfr Enigmy.
Może zapro­sisz kole­żan­kę lub kole­gę? War­to, by też pozna­li histo­rię pogrom­cy Enigmy.
Cie­ka­wost­ka. Auto­ra­mi rysun­ków w ani­ma­cji uży­wa­nej w fil­mie są dzie­ci z jed­nej ze szkół pod­sta­wo­wych w Sopocie.

3b. Po obej­rze­niu filmu:
― Dowiedz się, jakie imię nada­li cór­ce Pań­stwo Rejewscy.
― Opo­wiedz o fil­mie przy­naj­mniej jed­nej osobie.

Wyzwa­nia dla starszych

S1. Szyfr jest pocho­dze­nia hebraj­skie­go, z cza­sów nie­wo­li babi­loń­skiej (ok. 500 lat przed Chry­stu­sem). Sło­wa zapi­sa­ne alfa­be­tem odwró­co­nym moż­na zna­leźć w Biblii.
― W jakiej księdze?
― Jaki był cel sto­so­wa­nia szyfru?
― Jaką nazwę hebraj­ską nosi ten szyfr?

S2. Przy­go­tuj arkusz kal­ku­la­cyj­ny albo napisz pro­gram kom­pu­te­ro­wy (np. w języ­ku Python), słu­żą­cy do szy­fro­wa­nia i deszy­fro­wa­nia z uży­ciem odwró­co­ne­go alfabetu.
― Czy szy­fro­wa­nie odwró­co­nym alfa­be­tem może mieć jakieś prak­tycz­ne zastosowanie?
― Jakiej angiel­skiej nazwy uży­wa się współ­cze­śnie dla kom­pu­te­ro­wej reali­za­cji ww. szyfru?