© Hanna Kuik
„Līlāvatī* — to imię córki sławnego matematyka hinduskiego z XII stulecia, Bhāskary (…)
Līlāvatī — to znaczy urocza, czarująca!
Taką (…) była owa dziewczyna hinduska, obdarzona niepospolitym talentem matematycznym;”
inż. Szczepan Jeleński
Nazwa naszego konkursu Śladami Lilavati jest nawiązaniem do tytułów książek inż. Szczepana Jeleńskiego: Līlāvatī oraz Śladami Pitagorasa.
Autor w podtytułach tych książek użył określenia rozrywki matematyczne.
Pierwsza z książek, wydana po raz pierwszy w 1925 r., była hołdem oddanym matematyce hinduskiej i jej twórcom – to w Indiach narodził się system dziesiętny zapisu liczb, tak nam dzisiaj bliski, co było możliwe dzięki odkryciu zera (0), które inż. Jeleński uważał za największe osiągnięcie ludzkości.
Recenzję książki i inne informacje można znaleźć w naszym serwisie.
***
Tytuł Līlāvatī nosiło też dzieło matematyka hinduskiego Bhāskary, które było podręcznikiem do matematyki – tak byśmy je dzisiaj określili.
W narożniku można dostrzec trójkąt prostokątny.
źródło: domena publiczna
Niektóre problemy matematyczne postawione w książce mają formę wierszy i są adresowane do dziewczynki o imieniu Līlāvātī:
O Lilavati! Jesteś mądrym dzieckiem – potrafisz dodawać i odejmować.
Powiedz mi, co pozostanie, gdy sumę liczb 2, 5, 32, 193, 18, 10 i 100 odejmiemy od 10 000.
Współcześnie historycy – ze względu na brak wiarygodnych źródeł na ten temat – podają w wątpliwość to, czy tytułowa Līlāvātī była córką słynnego matematyka. Redaktorzy pięknej książki Lilavati’s Daughters: The Women Scientists of India, wydanej w 2008 r., snują przypuszczenia, że być może Bhāskara jako poeta i pedagog zdecydował się adresatem zadań matematycznych uczynić dziewczynkę po prostu jako zabieg literacki. Inaczej, gdyby przyjąć, że Līlāvatī była jego uczennicą, to by oznaczało, że ponad 800 lat temu również niektóre dziewczynki mogły się kształcić w matematyce w tamtej części świata.
Źródło: https://www.nature.com/articles/4611198c
*Znaki diakrytyczne (tzw. daszek) w wyrazie Līlāvatī były używane w pierwszych wydaniach książki inż. Jeleńskiego.
Sanskryt, język literacki Indii, posiada charakterystyczną fonetykę – samogłoski występują w wersji krótkiej (np. a) i długiej, przeciągłej (np. ā). Imię, które w zapisie głosek z użyciem alfabetu łacińskiego zapisujemy jako Līlāvatī powstało przez dodanie do rzeczownika लीला, czyli līlā (uroda, wdzięk – jako cecha) przyrostka वती, czyli -vatī (używanego na określenie kobiety o danej cesze). Warto dodać, że लीलावती (līlāvatī) przekłada się czasami dosłownie: »o oczach sarny«.
